[tula] alaala ng ulan

makulimlim lamang kanina

akala ko pagabi lang talaga
walang anu-ano'y biglang rumagasa
bumulusok ang mga luha
ng mga nabibigatang ulap
bumagsak sa lupa, semento, bubungang yero
sa mga sasakyan at puno at dahon
may gumuhit na kidlat sa kalawakan
napatakip ng tenga ang aleng naglalakad sa daan
habang taban-tabang maigi ang payong
upang hindi mabasa nang nag-aaklas na mga ambon

at kahit atubili pa ako napilitan uling maligo
marahil nasabik lang sa dating mundo
kung saan malayang naglalaro
ang musmos kong isip
sa basbas ng lumuluhang langit
kasama ko ang mga kaibigan
ang mga kababata sa aking balintataw

kung maaari lamang magbalik
sa panahong nagtatampisaw ang mga titik
doon sa 'abakada' at Filipino alphabet
kung saan simple pa ang ating mga naiisip
sana madali lang bumalik sa isang pitik
at pagkatapos ng bawat pag-ulan
ay kapanatagang panandalian


kung maaari nga, ang malungkot lang naman
pagbalik natin sa kasalukuyan
haharapin natin muli ang katotohanan
pero bagong simula para sa kinabukasan
dito sa mapagsamantalang lipunan
ng mga bwitre doon sa malakanyang,
senado, kongreso, munisipyo ng mga halang
at mga kampo ng berdugong pulis at militar

baunin natin ang aral ng ating kamusmusan
bitbit ang kanyang aral at talinghaga
sa pagbabalik natin sa mundong kanilang sinadya
at pinaliguan ng paghihirap at kawalang-awa
sa mamamayan lalo sa kinabukasan ng mga bata

tayo'y patuloy na lumaban para sa ating paglaya!

[tula] panayam

[tula] panayam

minsan nakausap ko ang anak

at naitanong ko, "kamusta ang buhay?"

tiningnan niya ako sa mata

kasunod ang pagtugon ng paslit na bata

may napunit na ngiti sa kanyang mukha

ngunit ang mga mata'y tila ibig lumuha

kasabay halos ang ganitong mga kataga:

"mahirap manong, ang buhay dito sa probinsya

subalit nabubuhay naman kahit papaano

kahit baon kami sa utang

at madalas lugi sa pagsasaka ang natatamasa."

minsan nakausap ko ang asawa

kagaya din ng marami'y nagsasaka

at naitanong ko ang palasak na, "kamusta?"

kagaya ng anak at ng maraming iba

sumagot siyang ngiti ang makikita

mula doon ay may pagbuntong hininga

matapos ay narinig kong tinuran niya,

"mahirap ang buhay dito sa bukid

para kang sumusugal sa alanganin

nabubuhay ka na lang para may makain

habang silang mga panginoong sakim

hindi naman katuwang sa buong pagtatanim

pagsapit ng anihan napakalaki ng kukubrahin

habang kaming halos mamatay sa pagsasaka

kulang na lang ay isangla pati ang aming kaluluwa."

minsan nakausap ko si Hulyan, ang padre de pamilya

isa siyang huwarang magsasaka

bukangliwayway pa lamang nasa bukid na siya.

at katulad ng nakagawian kinamayan ko siya ng aking makaharap

kasunod ay pinaabot ko ang aking pangangamusta.

tiningnan niya ako ng mata sa mata

nangungusap.

malalim.

tila sa ganoong paraan kinakausap na rin

may bigat ang kanyang mga tingin

masisilay mo ang paghihirap na patuloy dumidiin

kagaya ng anak at ng kanyang asawa

kahit ngumingiti ang mga labi nila

ang nabibigatang damdamin ay ibig na iluha

"sobrang hirap ng buhay dito sa bukid",

pagsisimula niyang banggit.

"hindi mo na alam kung paano iidlip

halos di mo na magawang mata'y ipikit

dahil sa labis-labis na pag-iisip

kung paanong mababayaran ang mga perang hiniram

para sa gastusin sa pagsasaka at mga anak na nag-aaral

huwag naman sanang mayroon pang magkasakit

'pagkat lalo lamang sasahol ang kalagayang sinasapit

kamakailan lamang halos piso kada kilo binili

ang aming tanim na gulay para mailako sa palengke

paanong iinam ang buhay na mayroon kami

binabarat sa presyuhan ang mga tanim na inani

kay mahal pa ng abono o pestisidyo

na ibinebenta ngamga negosyante at nitong gobyerno

tapos ang batas pang ipinapatupad

parang lalo pa kaming nginungudngod sa burak

katulad na lamang nitong CARP

nagbabalatkayong tinutulungan ang mga magsasakang naghihirap

pero kapag tinahipan mo malalantad ang pagkahuwad."

ang hinagpis at poot na naipon ay umalagwa.

dahan dahan may pumatak na ding luha.

sa mga mata niya at sa aking mga mata

at kasabay nito'y ang langit ding nakikisimpatya.

nag-aalimpuyo ang nagpupuyos na galit sa kanayunan

dahil sa mapangsamantalang sistema ng mga ganid na dayuhan

at mga kasabwat nilang lokal na naghahari-harian

nandoon sa mga munisipyo,

sa kongreso, sa senado,

sa malakanyang at mga kampo.

nagpapakasasa sa yaman ng lahing PILIPINO.

minsan nakausap ko sila

silang kabilang sa uring magsasaka

silang nagbubungkal subalit ang lupa'y di kanila

silang sa bawat araw ay pinapanday ng init

silang nagtatanim subalit mailap ang pag-unlad kung kumapit

at silang magsasakang mahihirap

na may pagmamay-aring lupang maliit

gusto pang ariin ang munting yamang bitbit

kung hindi pumayag ang kawawang magbubukid

asahan mo na, silang mga panginoon, dahas-militar ay gagamit

ilang katawan na ba nila ang sa lupa'y nagpataba?

ilang baldeng dugo na ba nila ang dumilig sa lupa?

ilang Hulyan pa ba ang magiging kaawa-awa?

ilang Hulyan pa ang hahandusay sa lupa

lasug-lasog ang katawan at puro pasa?

kay raming tanong na naghihintay ng kasagutan.

sana kasama ka sa paglutas nito.

sana kasama ka sa sama-sama nating pagkilos

upang kamtin ang paglaya ng bayang kay tagal na nilang binubusabos!

- "panayam", piping walang kamay

*isang panayam sa pamilya ng magsasaka. mula sa pakikipamuhay din talaga sa kanila kung saan nasaksihan ng may akda ang kalunos lunos na kalagayan nG buhay nila. at ng maraming iba pang dakilang magsasaka. alay ito sa kanila. at sa panawagan na ipasa ang GARB: ang batas para sa tunay na reporma sa lupa.

[tula] tanganan mo ang armas makata

Ang bawat mong obra
Naglalagos hindi na lang sa mga papel
Nababasa hindi na lang sa mga aklat
Nakasulat hindi na lang sa mga pahayagan
Tinutugtog hindi na lang sa mga pagtatanghal
Naririnig hindi na lang sa mga teatro

Sapagkat lumawak na ngayon ang iyong naabot
Hindi na lang nakakahon
Sa apat na sulok ng akademya
Hindi na lang nakagapos sa dikta ng burgesya
At di na umiinog
Sa mga bahaw na lohika
Na ilang henerasyong ipinambola
Sa sanglaksang estudyante
Imbes na rebolusyon ang ipangaral
Bilang sagot sa kasalukyang kalagayan
Pawing mga imbing solusyon
At maling kaisipan ang pinangangalandakan
Nitong elitistang kulturang laganap sa kasalukuyan
Sa mga tulang binibigyan nila ng kulay
Ngunit walang ganda na sa masa’y binibigay
Sa mga literaturang nilalagyan nila ng katawan
Subalit hindi naman makatindig
Para sa hikahos na sambayanan
Nilagot mo ang tanikalang sumasagka
sa pagdaluyong ng umaalang tinta
at umalpas ka sa kahong
pinagkwartelan sayo ng mga mapagsamantala
malalim na ang bawat mong metapora
ikaw na animo langay-langayan
sa paglipad ay kay laya
higit pang nagingmabangis
ang bawta mong mga tugma
sapagkat ngayon
hindi na lang sa lansangan
at komunidad ng mga maralita sa lungsod
ang nagawang galugarin ng iyong bawat taludtod

tinunton mo na rin ang mga masusukal na bundok
tinawid ang matatarik na terrain
at nalampasan ang madudulas
at mababatong daan
nilangoy ang mga karayan
nagpahinga sa tabi ng mga sapa at bukal

bihasa na ang bawat mong tugma
sa tuwing hihiyaw ang amihan
ng kanyang tulang nananawagan ng paglaban
maagap mong isinasalarawan sa iyong mga kataga
kung paanong ang bawat dahon ay pumapalakpak
hindi lang dahil sa paghanga
kundi dahil sa nakita nilang wasto
ang ating pakikidigma

malinaw mong ipinakita ang kahirapan
at ang kanyang kabilang mukha
sa iyong mga linya at talata
malalim
tumitimo
sapagkat ngayon,
tinutungtungan mo na'y lupa
kung saan nakasanib ang libo-libong nagpala
ng pawis, luha, dugo at buhay
kung saan nakaburol ang maraming kalansay
ng mga gutom na panaginip

kung saan nakabaon ang bungo
ng mga nakabinbing panaginip
kung san nakahimlay ang pangakong paglaya
tinutungtungan mo na'y lupa
at lupang pinagtatalian
ng di mabilang na henerasyong sumpa
lupang nilalatagan ng mga tanikala
na sa lahi mo'y gumagapos sa pang-aalipusta
nitong dayuhang sa yaman ay mapagsamantala

tinutungtungan mo na'y lupa
at sa lupa mo sisimulan ang layong akda
na isusulat hindi gamit ang nakasanayang pluma
kundi armas
at armas na mapagpalaya

ang tinta'y nagngangalit na mga bala
na mayroong nakakalasong pulbura
at sa iyong diwang mulat (at mapagpalaya)
na pinanday ng kay raming paghihirap
iguguhit mo ang mga titik
doon sa mga hayok at ganid
ipadarama mo ang bagsik
ng bawat mong punglong naghuhumiyaw sa galit

at sa tinutungtungang lupa
iyong iparirinig ang paglayang hinihimig
na iniukit sa bawat tintang lalabas
sa bibig ng bagong plumang armas
at kasabay ng iba pang mandirigma
kasama ng masa: baluti natin at di magagaping sandata
isusulat mo ang tula ng paglaya
na babasahin ng mundo
sa pagsilay ng gintong umaga


-"tanganan mo ang armas, makata", maria baleriz

[tula] sa inang nagkasakit

wala pa din ang nawalay na anak
lumisang walang pasabi ngunit nag-iwan ng sulat
dahil mabigat sadya ang pagpapaalam ng magkaharap
lalo't sa tutunguhin, sa pamilya, di pa talaga tanggap

idinulot sa iyo'y sama ng loob
at pagkakasakit, kaya sa ospital isinugod
kung san doon na din naiabot
ang liham na kay tagal na palang pinaanod

malubha ang naging lagay
nag-inom ka dahil na din sa pagkakawalay
ng isa sa iyong mga inakay
ang palalo ngunit mahal mong panganay

tinahak na landas ay sadyang masukal
tigib ng panganib at mga luhang dumaratal
mabangis na hayop ang doon ay nananahan
at may madalas na gumagalang mga berdugong militar



pinilas na bahagi ng tulang "sa inang nagkasakit" mula kay maria baleriz